Indien u de leeftijd van 18 jaar bereikt hebt, in een gemeente bent ingeschreven en niet ontzet bent uit uw burgerrechten, is de kans groot dat u reeds een oproepingsbrief van uw lokale burgemeester ontving. Op 14 oktober 2018 worden immers lokale en provinciale verkiezingen georganiseerd, waarbij aan de bevolking gevraagd wordt de gemeente- en provincieraden opnieuw samen te stellen.
Deze oproepingsbrief bevat een zwarte kader met in grote letters de vermelding “DE STEMMING IS VERPLICHT”, alsmede de locatie waar u geacht wordt deze verplichting te voldoen en een richtuur om kiesgerelateerde filevorming te vermijden. Maar wat houdt deze “stem”plicht dan juist in?
De verplichting tot deelname aan het kiesproces werd in de Belgische Grondwet ingevoerd in 1893. Summier werd aan toenmalig art. 48 de bepaling “de stemming is verplichtend en geheim” toegevoegd. De grondwetgever hechtte belang aan opkomst van alle bevolkingslagen bij de verkiezingen gelet op het feit dat het cijnskiesrecht werd afgeschaft.
De vermelding op uw oproepingsbrief voor de komende verkiezingen vindt haar grondslag echter in art. 249 van het Kiesdecreet (8 juli 2011) war ingesteld wordt dat deelname aan de stemming verplicht is. Onder deelname verstaat men: zich begeven naar het stemlokaal, het stemhokje betreden, uw mening op het stemformulier aanbrengen, het stemhokje verlaten en het stembiljet deponeren of laten scannen. U bent aldus niet gehouden om effectief iets op het stemformulier aan te brengen, maar kan evenzeer opteren voor een blanco of ongeldige stem. Blanco stemmen doet u door geen enkele lijst of kandidaat aan te duiden, ongeldig door meerdere lijsten aan te duiden, kandidaten op meerdere lijsten aan te duiden of door vermeldingen op het formulier aan te brengen (zoals woorden of tekeningen). Enkel geldige stemmen hebben een weerslag op de verkiezingsuitslag, doch zowel blanco als ongeldige stemmen worden beschouwd als een deelname aan de stemming.
De “stem”plicht dient in België aldus als een opkomstplicht te worden beschouwd. U dient deel te nemen aan het verkiezingsproces, maar u bent vrij om de inhoud van uw deelname zelf te bepalen. Indien u echter verzuimt deel te nemen, voorziet het Kiesdecreet sancties. Kiezers die niet aan de stemming deelnemen (en geen verschoningsgrond inroepen) worden door de procureur opgeroepen om te verschijnen voor de politierechtbank. De politierechter kan een eerste onthouding bestraffen met een berisping of een geldboete dewelke wordt verhoogd indien u evenmin deelnam aan een van de vorige verkiezingen.
De kans dat u bij absenteïsme voor de politierechtbank verschijnt is in België echter eerder beperkt. Reeds in 2003 gaf voormalig minister van Justitie Stefaan De Clerck aan dat inbreuken op de opkomstplicht door parketten en procureurs-generaal als niet prioritair beschouwd werden. Deze keuze werd voorafgaand aan de lokale verkiezingen in 2012 door het kabinet van toenmalig minister van Justitie Annemie Turtelboom bevestigd door te stellen dat geen kiezers vervolgd zullen worden. Behoudens vergissing heeft huidig minister van Justitie hieromtrent nog geen uitspraken gedaan.
De uitoefening van het kiesrecht betreft een van de fundamenten waarop onze democratisch samenleving is gestoeld, waar kiesgerechtigden sinds het ontstaan van België in 1831 voor hebben gestreden. Advocaten-Leuven nodigt u dan ook uit op, ook bij mogelijks gebrek aan actieve vervolging, op 14 oktober het toekomstig beleid in uw gemeente en provincie mee te bepalen